PNG i gat moa long 800 tokples, tasol nau sampla bilong ol dispela tokples i wok long dai.  Wanpela saveman i tok, sapos ol papamama i no wok long karim ol pikinini bilong ol i go long asples bilong ol na sapos ol yet i no lainim ol pikinini long haus, dispela ol tokples bilong asples bilong papamama bai lus olgeta.

Elias Nanau, em i bilong Wes Sepik Provins. Mama bilong em i bin karim em long asples bilong em, tasol em i no bin bikpela long asples bilong en long Vanimo Green, na em i no save long tokples bilong asples bilong em.

Papa bilong em i bin mekim wok bilong sios long dispela taim, olsem na ol i bin lusim ples na go stap ausait long wanpela stesin wantaim ol pikinini na famili bilong ol arapela ol lotu wanlain, husat i bilong Australia na Nu Silan.

Long displa taim, Elias i bin lainim tok Inglis tasol long wanem ol liklik pren bilong em i save tok Inglis tasol na papamama tu i save tok Inglis long haus.

Eva Kuson, em i bilong Manus na em i bin kamap long Lorengau taun. Em i bin bikpela wantaim tupela tumbuna bilong em. Long taim em i bin gat 10-pela krismas, em i lusim ol na muv i go long siti long stap wantaim papamama bilong em.

Em i tok em i save gut tru long tokples na pasin na kastom bilong ples bilong en, long wanem em i kisim olgeta helpim na lainim long tupela tumbuna bilong em long taim em i liklik yet. Em i no lus tingting long tokples bilong em maski em i kam na lainim tok Inglis insait long klasrum long siti.

Ms Kuson i tok dispela 10-pela yia bilong em long ples wantaim tupela tumbuna bilong em, i bin helpim em gut tru na em i amamas long dispela.

Em tok narapela as bilong em i holim tok ples, em long wanem papamama bilong em insait long siti, i save strongim pasin bilong tokples long haus, na tu wok kastom bilong ol Manus na ples em bikpela samting long famili bilong em.

Steven Johnson , dairekta bilong Summer Institute bilong Linguistics o SIL, i tok ol i wok long lukim planti ol manmeri long siti, husat i no save moa long tokples bilong papamama  bilong ol.

SIL i statim wok bilong ol insait long PNG long yia 1956 na i save mekim wok painim long ol tokples bilong wan wan provins insait long kantri.

Long 1956 i kam inap long tude, em i autim pinis 2,500 ol buk long ol wok ol i save mekim insait long ol komyuniti. Ol i wok wantaim Dipatmen bilong Edukesen long mekim wok painim long 390 tokples bilong PNG, namel long moa long 800 tokples bilong PNG.

Mista Johnson i no nupela long Papua Niugini na em tu i save gut long Tok Pisin long wok bilong em.

Em i tok, hevi bilong ol yangpela husat nau i gat ol famili bilong ol yet, na mama i bin karim ol na ol i bikpela insiat long siti, i gat salens long traim na lainim mama tokples bilong ol papamama bilong ol. Em i tok dispela em i no wanpela isi samting long mekim.

Em bai i orait sapos ol i bin lainim dispela ol tokples taim ol i liklik yet na i no long taim ol i bikpela pinis.

Narapela salens em olsem wanem bai ol dispela yangpela papamama, i lainim ol pikinini bilong ol tu taim ol yet i bin bikpela insait long siti.