EM askim i stap nau long het bilong planti pipel long Papua Niugini.

Gavman i gat plen pinis long bringim dispela ol veksin i kam bilong banisim dispela sik nogut long kantri tasol sampela memba bilong palamen i no wanbel long dispela tingting.

Oposisen lida na memba bilong Vanimo-Green Belden Namah i tok pinis olsem i nogat tes bilong COVID-19 veksin i mas kamap inap gavman i givim ripot bilong pandemik na wanem samting i kamap long ol pipel bihainim dispela pandemik.

Sedo Minista bilong Helt na HIV/AIDS na memba bilong Pomio Elias Kapavore tu i sapotim dispela singaut. Em i tok PNG i abrusim sampela bikpela sik olsem Severe Acute Respiratory Syndrome (SARS) na Middle East Respiratory Syndrome (MERS) long ol yia i go pinis. Na ol pipel long PNG i gat netserel banis long abrusim dispela sik.

Tasol dispela sik em i stap pinis na namba bilong em i wok long go antap. Na salens em long daunim autbrek sapos sik ya i bruk i go bikpela.

Lukluk long ol wok i go pinis long daunim ol bikpela sik wanpela piksa em kolera. Taim autbrek i bin kamap PNG, gavman i bin inap kontrolim na daunim dispela autbrek wantaim wanpela veksin program long kantri olgeta.

Wantaim helpim bilong ol divelopmen patna long kantri PNG inap kisim ol veksin i kam na stat givim long ol pipel.

Las mun Australia i tokaut long K392,622 milien (AUD144 milien) mani mak em i givim long Papua Niugini long helpim long givim veksin bilong COVID-19. Na GAVI wanpela veksin alaens I redi nau long bringim dispela veksin i kam.

PNG Gavman i redi nau long kisim dispela ol veksin long Epril na stat givim aut long ol pipel.

Tasol planti pipel i pret. Sampela pipel i tok ol i no laik kisim dispela veksin inap ol savemanmeri i soim olsem veksin i wok tru tru. Sampela i laikim awenes pastaim long ol veksin na bihain ol i ken stat givim aut. Ol i tok em i gutpela long redi na stap was na sampela i tok ol i not rat bilong ol lain i ken testim veksin long ol.

Long USA ol dokta i tok gavman bilong ol i no bin hariap long banisim dispela sik taim em i bagarapim China na Europe. Em i larim tasol na nau sik ya i bagarapim tru kantri na klostu 2,000 pipel i wok long dai long wan wan de. Dispela i bringim namba bilong ol pipel i dai long COVID-19 long USA i go long 500,000 pinis.

Long PNG stat long mun Mas las yia inap Septemba i no bin i gat planti ripot bilong nupela COVID-19 keis. Nau ol namba i kamap hariap hariap tru long Wes Nu Briten, Madang na Nesenel Kapitel Distrik. Bihain long 12 mun olgeta, PNG i gat 10-pela indai i kamap pinis long COVID-19. Na bihain long 50,000 pipel ol i testim na painim olsem 1,111 ol i gat dispela sik, 846 i kamap orait pinis wantaim helpim bilong ol arapela marasin.

Tasol long mekim kantri i stap seif wanpela nesenel veksin program i mas kamap.

Ol askim i stap yet. Sampela pipel i askim, i tru PNG i gat dispela sik? Olsem wanem na namba i kalap hariap hariap tru?

Tasol ol helt opisal na Nesenel Pandemik Kontrola David Manning husat nau i stap long aisolesen bihain long em i kisim COVID-19 i toktok planti taim pinis long ol pipel i mas bihainim ol protokol bilong abrusim dispela sik. Ol i tok ol pipel i no ken lusim pasin bilong kisim was na stap no gut sik i kamap bikpela tru na bagarapim yumi olgeta.

Taim ol pipel i tingting planti i go i kam ol i mas tingim tu ol helt woka na ol franlain wokmanmeri husat i stap klostu long dispela sik olgeta de. Sapos moa pipel i kisim dispela sik sans bilong bagarapim ol franlain wok tu em i bikpela.

Ol pikinini tu i mas go long skul na long dispela ol i mas stap insait long bikpela bung olgeta taim ol i go. Em i isi tru long autbrek i kamap long dispela hap.

Pasin bilong tingim na lukautim ol arapela tu i mas stap.