LONG taim ol meri na man tu, i bungim hevi bilong domestik o jenda beis vailens (GBV), bai ol i kisim helpim long wanem hap? Husat tru long ol lo ejensi o ol sosel sevis o sios o NGO grup bai sanap baksait na strongim ol long kotim man o meri bilong ol. Long taim GBV i kamap, ol pikinini i save kisim taim.

Long dispela wik kantri i harim stori  bilong wanpela man i kilim yangpela meri bilong em olsem wanpela pik o dok.  Meri ya i kisim bikpela bagarap tru long bodi bilong em bipo long em i dai. Em i gat 19 krismas tasol na i gat tupela pikinini wantaim dispela man, krismas bilong ol pikinini i aninit long 3-pela yia.

Ol stori i wok long kamap ples klia nau long vailens dispela yangpela mama i wok long bungim long taim em i stap wantaim dispela man i kam inap em i dai. Em i bin ranawe wantaim man long taim em i gat 15 krismas tasol na i stap yet long komyuniti skul. Famili bilong em i go putim ripot, bikos krismas bilong em i aninit long 18 yia, tasol ol polis i no mekim wanpela samting na man ya i haitim em gut tru.

Famili bilong em i lukim em gen bihain long em i gat tupela pikinini na man i paitim na brukim han bilong em.

Em i traim long kisim helpim long ol arapela sosel welfea grup tasol man ya i save pretim em na kisim em i go bek. Em i go long ol polis long kotim man ya tasol bihain em i senisim tingting na i dropim ol sas.

Watpo na famili bilong meri o ol polis o sosel sevis i no inap helpim dispela meri? I no gat isi ansa long dispela askim. Planti samting i mas pasim rot bilong em. Tasol bikpela samting tru em meri i pret long man ya. Man ya i gat mani na famili bilong em i gat nem long PNG, olsem na em i yusim dispela pawa long kontrolim gut dispela meri.

I gat stori bilong ol arapela yangpela meri tu em man o boipren bilong ol i kilim ol i dai long las 5-pela yia. Ol dispela lain i stap long taun na ol i no ol man o meri nating. Famili bilong ol em ol man na meri husat i holim bikpela wok long gavman o long praivet sekta. Watpo na pikinini bilong ol i kamap kain man olsem na kilim dai meri bilong em? Sapos papa o mama i bin lukim olsem pikinini man i save paitim meri bilong en oltaim, watpo na ol i no traim long kisim edvais bilong sios lida o dokta bilong mental helt? Tude ol famili long taun i no stap klostu, ol i stap bilong ol yet na ol i save toktok i go i kam long sosel midia tasol. Ol i no moa raun long lukim famili na i no save wanem kain hevi ol famili i bungim.

I gat ol lo i stap nau long banisim ol meri na man husat i bungim GBV. I gat seksen bilong polis i stap long helpim ol. I gat ol infomesen pepa ol meri o man i ken yusim long kotim husat i kamapim vailens egensim em. Tasol dispela ol gutpela sapot sistem i no inap kamapim senis. I mas gat ol strongpela lida man o meri o ogenaisesen husat i ken sanap baksait long helpim ol kain lain olsem.

Ol awenes bilong GBV long PNG i bin stat klostu 30 yia i go pinis. Long 1986, Wantok Niuspepa i bin bung wantaim ol 6-pela profesenel meri bilong PNG na kirapim Women and Law Committe. Ol i wok bung wantaim Law Reform Commission bilong PNG long toksave long No ken Paitim Meri. Ol i bin kamapim ol awenes pepa na posta long Inglis, Tok Pisin na Hiri Motu. Na ol i wokim wanpela video ol i kolim Stap Isi na i gat katun stori buk tu bilong skulim ol pikinini long no ken mekim dispela pasin nogut. Ol i mekim dispela volantia wok inap 6-pela yia olgeta na salim ol dispela infomesen i go long olgeta kona bilong PNG na long Pasifik tu.

Tasol sori tumas, dispela pasin nogut i no senis. Tude ol pikinini man i mekim dispela pasin nogut yet long kilim indai meri olsem ol pikdok.

Yumi mas strongim famili na skulim pikinini long ol gutpela Kristen pasin bilong soim rispek na stap isi wantaim ol bratasusa bilong ol na wantaim ol arapela manmeri long komyuniti. Ol mama i mas senisim pasin bilong mekim pikinini man i kamap liklik hero o prins bilong haus na larim ol i mekim nabaut long laik. Mama na papa i no givim disiplin bikos yumi PNG i save putim ol pikinini man i go pas long ol pikinini meri. Dispela kain pasin i ken bagarapim tingting bilong ol pikinini man. Ol pikinini man i mas kisim stia long ol dispela gutpela pasin long taim ol i liklik yet. Ol skul tu i mas stopim dispela pasin bilong egensim vailens na pasin bilong buli insait long skul. Na ol sios long kantri i mas strongim ol yut program bilong strongim pasin bilong rispek na lukautim ol meri.

Gavman na lo tasol bai i no inap long senisim dispela pasin nogut bilong vailens. Yumi ol papamama i gat pawa long mekim senis. Yumi stat insait long famili yet na skulim ol long wanem samting em i rait na wanem samting em i rong. Yumi mekim olsem bai bihain ol pikinini bai sindaun gut long komyuniti wantaim man o meri bilong ol.