WANPELA liklik ples, Haisi,  long Siwai Distrik, Saut Bogenvil (AROB) nau i ken kisim na salim ol toktok long olgeta hap bilong Bogenvil, PNG na olgeta hap long wold bikos ol i gat  wifi bilong ol yet.

Bipo ol i save painim hat tru long toktok wantaim ol lain bilong ol long narapela hap bilong Bogenvil na PNG bikos ol no inap long kisim signal bilong Digicel.

Tasol nau ol dispela samting em i samting bilong bipo.  Nau long Haisi, ol ken kisim gut na salim ol vidio kol,  WhatsApp, email na intanet isi tru.

Dispela i kamap bikos long gut pasin bilong wanpela famili long Nu Silan.

Wanpela wanlain bilong ol, husat  i bin wanpela pailat bilong Royal New Zealand Air Force (RNZAF) long namba 2 bikpela pait. Balus bilong em i bin bam na pundaun long wanpela hap graun klostu long Haisi Katolik Misin.

Pailat ya em Kepten Jack Williams husat krismas bilong em i bin inap olsem 22 tasol. Taim balus bilong em i bin bam wantaim narapela balus bilong  Nu Silan yet. 

Ol bilip olsem san i bin sutim ai bilong em olsem na em no bin inap long lukluk gut olsem na dispela birua i bin kamap. 

Dispela samting i bin kamap long Desemba 23, 1943.

Bihain long dai bilong em, papa bilong em i bin kirapim wanpela Tras Akaun long nem bilong em na kolim dispela akaun J. N. Williams Memorial Trust Fund. Dispela akaun  em  save sapotim ol wok marimari.

Long taim ol wok long mekim sampela wok bilong dispela fand tupela kandre bilong Jack Williams, Phillida Eivers na Marcus Williams  i bin painimaut we balus bilong em i pundaun. Na ol i bin tingting strong tru, long go  na lukim ples ya na tu traim long kisim bodi bilong em i go bek long Nu Silan.

Sampela toksave bilong Nu Silan Airforce i bin toksave olsem bodi bilong Jack Williams ol planim long Torokina tasol ol i no bin inap long kamap long displela hap stret bikos solwara i bikhet tumas. Olsem na ol bin go lukim hap balus bilong em i stap em klostu long Haisi Katolik Misin.

Ol lain papagraun bilong hap balus bilong Jack Williams i bin pundaun long en, i bin harim olsem ol wanpisin bilong em i wok long kam na ol bin stretim  rot i go long hap balus i stap long en na tu ol bin klinim hap balus i bin stap long em na wokim wanpela haus na putim ol hap hap bilong balus i go insait long em na wokim sampela bet insait  we  ol bai sindaun na stori wantaim.

Taim ol i laik go bek ol mama bilong ples i bin singim sampela sinsing we ol tok em bilong salim spirit bilong Jack Williams i go bek long Nu Silan. Ol famili memba bilong em tu i bin putim sampela flawa antap long balus bilong em na ol bin tok tenkyu long ol lain papagraun. Long dispela taim ol bin tok olsem ol bai kam bek gen sampela taim bihain .

Famili bilong Jack Williams i bin hamamas tru long ol gutpela pasin na wok ol lain papagraun i bin mekim  na  ol i bin tingting strong long mekim sampela samting bilong helpim dispela komyuniti.

Taim ol wok long go long Bogenvil , ol bin painim hat tru long toktok wantaim ol papagraun, oIsem na ol bin tingting strong long baim dispela  masin bilong toktok bikos em tu bai helpim ol sapos ol laik kam bek gen long Haisi long bihaintaim.

Ol i bin kisim moa long  K10,000  long dispela Tras Akaun na ol bin baim ol masin bilong toktok. Na ol i bin givim wok i go long wanpela komyunikesen kampani, bilong PNG yet - Genesis PNG long mekim dispela wok.

Dispela mani i bin inap long baim ol masin bilong salim na kisim ol toktok, balus tiket bilong ol lain wokmanmeri bilong Genesis PNG, na ol narapela samting olsem.

Sampela ol manmeri bilong Haisi yet wantaim olpela Rijonal Memba Joe Lera tu i bin givim sampela helpim  long dispela taim.

Wanpela narapela man tu husat i bin mekim planti wok long kodinetim dispela projek em Chris Turapdik husat pastaim i bin Deputi Prinsipal bilong Haisi Praimeri Skul tasol nau yet em stap olsem Prinsipal bilong Sininnai Praimeri Skul. 

Em tu i bin spendim planti mani bilong em yet long helpim long mekim kamap dispela projek.

Chris Turapidik em i gat planti interes na save long ol wok bilong kompyuta o Infomesen Teknoloji (IT) na tu em wanpela long ol man husat  i wok long lukautim dispela Haisi WiFi. 

Em i tok dispela samting i putim Haisi Praimeri Skul i go pas long ol arapela Praimeri skul long ol rurel eria. Olsem na em singaut strong long ol tisa long Haisi husat i gat interes long IT o wok kompyuta, bai ol ken yusim dispela ol masin long helpim ol yet na ol sumatin.

Em tok moa olsem Bod ov Menesmen bilong Hais Praimeri  Skull i mas stat askim long kisim ol tisa wantaim IT save. Em i tok ol ken toktok wantaim Edukesen Dipatmen na toksave long laik bilong ol. 

Em i tok tu olsem, sapos ol sumatin i yusim dispela teknoloji long skul bilong ol em bai lukim planti bilong ol i kisim ol gutpela mak long skul  bilong ol.

Narapela man bilong Haisi yet husat nau yet i stadi stap long Monash University long Melbourne, Raymon Moworu, i redim pinis sampela ol laptop kompyuta bilong givim long Haisi Praimeri Skul bai ol sumatin i ken wok wantaim ol. Ol dispela laptop bai stap long Skul Laibri taim ol i kamap.

Nau yet Bod ov Menesmen bilong Haisi Praimeri Skul i wok long lukautim dispela samting na ol i save sasim ol fi long ol man husat i laik yusim o konek wantaim Haisi WiFi bikos ol mas peim fi long intanet koneksen.

Ol sasim ol fi olsem;  K 3.00 long 30 minit, K5.00 long 60 minit, K10.00 long 100 minit na fifti toea long aplodim wanpela muvi i go long SD Kad.

Nau yet koneksen em menuel tasol komiti i wok yet long mekim bai koneksen i atomatik.

Ol lain i laik konek long Haisi Wifi ol i ken go lukim Patrick husat i Siaman bilong Bod na peim fi na em bai konektim ol. Wankain tu long ol sumatin husat i laik mekim risets.

Paul Wagum i raitim