GUTPELA len edministresen long graun inap lukim yu menesim gut graun bilong yu, wanpela ripot i tok.

Wanpela wok painimaut em ol savemanmeri bilong Nesenel Risets Institut (NRI) i mekim wok painimaut i tok planti hevi bilong kamapim developmen na long ol papagraun i kisim gutpela luksave long graun bilong ol i pas long ol rot menesim graun.

Dispela long lukim papagraun, gavman na ol investa i kisim gutpela win long graun na wok bilong ol.

Dokta Flora Kwapena, Logea Lao na Jerry Birop long ripot bilong wantaim het tok “Strategies to address challenges in customary land administration, governance and dispute resolution in Papua New Guinea” i tokaut long dispela ripot long Mande dispela wik.

Ol i tok rot bilong menesmen gut graun i mas gat sampela ol kain tok na wok olsem:

  • I mas gat gutpela kepesit bilding na baset long ol graun we gavman i papa long em na i mekim wok o propeti long em;
  • Dipatmen bilong Lens i mas gat gutpela gavanens, trensperensi na akauntabiliti;
  • I mas gat gutpela rekot i stap long lukim wanpela grup sapos ol i papagraun, gavman o investa i papa bilong graun na i yusim graun i mas i no ken lus, bagarap o wanpela i paulim;
  • Rekot i mas stap long kompyuta we Dipatmen bilong Lens na Fisikol Plening i mas lukautim;
  • I mas gat risos long lukim olsem sevei na ripot bilong ol graun, wantaim ol mep na taitel i bung wantaim, GIS sistem olsem yu bai isi long painim dispela rekot; na
  • I gat ol gutpela lo i stap long yusim na menesim graun.

“Yu gat kisim gutpela samting long graun bilong sapos yu gat ol gutpela lo we yu bihainim dispela ol lo na kamapim ol wok,” ripot i tok.

“Long wankain na bihain long yu rejista long graun, em i orait na isi long yu menesim gut graun bilong yu na lisim tu long kisim win mani.

“Em i bikpela samting olsem bihain long yu rejista long graun, na ol investa i mekim wok long graun, ol i no ken gat hevi wantaim yu.’

Long wanpela bung i kamap long Pot Mosbi namel long ol PNG na Saina investa, ol painimaut olsem inap long 86 pesen bilong graun long Papua Niugini em ol papagraun i papa long em.

Ol i painimaut olsem bikos long dispela as em i hat long ol investa i kam insait long kantri, divelopim na mekim wok.

Gavman long dispela taim i askim ol papagraun long rejista long graun bilong ol olsem wok divelopmen i ken go het na ol tu i ken kisim ol gutpela samting long dispela ol wok.