INDEPENDENT Commission Against Corruption (ICAC) em i konstitusenel opis we i save lukautim na mekim ol wok painimaut long ol korap pasin long kantri.

ICAC bil i tok nogat long korap pasin na em bai lukautim sefti bilong ol witness na ol manmeri husat i ripotim korapsen long wok ples, gavman na kantri.

ICAC bil i bin kamap namba wan taim long 1997, bihain long Transparency International PNG (TIPNG) i putim ripot olsem PNG em wanpela bilong ol korap kantri insait long Pasifik. Tasol bikos i bin no gat inap politikal sapot, palamen i no bin tok orait long dispela bil.

Long 2007, Gavman i wanbel na vot long bringim ICAC bil i kam insait long konstitusen. Long 2011, nupela draf bilong ICAC i kamap tasol ol i no bin bringim i go long palamen. Bikos long dispela taim gavman i stap long hevi na i hat long mekim proges long ol wok bilong en.

Long 2014, gavman i putim konstitiusen bilong kamapim ICAC. Na long 2015, ol i bringim i go na diskasim long palamen. Inap long 2020, we palamen i wanbel na vot (96-0) long pasim ICAC Bil.

Long taim olgeta dispela i wok long kamap, i gat sampela konsen o toktok pret i bin kamap long ICAC.

Long 2018, Komisina Jenerel bilong IRC, Sam Koim i bringim konsen olsem, bikos hap tok “korap” i gat planti mining, em i ken paulim ol pipel na tu wok bilong Ombudsmen na polis. Long ICAC i mas wok gut long kantri, olgeta lo i mas senis long fitim ICAC. Na long wankain taim tu, ol polis long PNG i no gat inap risos olsem na ol tu i ken mekim korap pasin.

Long 2020, TIPNG i tokaut long wari bilong ol. Ol i tok olsem, wok bilong ICAC i wankain tasol olsem bilong Polis na i ken paulim wok namel long ol arapela lo enfosmen institusen. Memba bilong Esa’ala, David Steven i bin autim wari bilong em na i tok, i no gat baset bilong ICAC long yia 2021.

Tasol lukluk long gutpela sait bilong ICAC Bil, em i gat ol rot we PNG bai bihainim long paitim na rausim pasin korapsen. Em i gat tripela yia operesen plen we ol i kamapim bilong sapotim na karimaut Nesenel enti-korapsen strateji. Na Nesenel Anti-Corruption Task Force (NACTF) bai go pas long lukautim dispela strateji.

ICAC i no gat mani, nogat opis, nogat ol risos na menpawa long operet olsem na bai kisim sampela taim bihain long em i stat long operet.

PM James Marape i bin tok i gat sampela wok yet bilong mekim long stretim ligel fremwok bilong Komisin. Dispela em bilong mekim klia wok bilong ol Polis na Ombudsmen Komisin. Na bai ICAC i statim wok bilong em long Septemba 2021.

Tasol las wik, taim bikpela hevi i bin kamap namel long tupela sekyuriti kampani long Jacksons ples balus, PM Marape i askim ICAC long mekim wok painimaut long dispela hevi.

Carolyne Ketsimur i raitim