TAIM planti i harim nem Ipul Powaseu ol i save tingim hariap tru disabiliti.

Yes i tru sampela i save long Ipul, meri Manus husat i save wokabaut wantaim wil sia.
Tasol stori bilong Ipul em i moa long disabiliti na wil sia.
Dispela meri Manus i no larim hevi bilong lek bilong em i daunim em. Nogat. Em i wanpela meri husat i
save toktok strong long ol pipel i mas luksave disabiliti em i no bilong ol pipel i stap wantaim hevi long
sampela hap bilong bodi bilong ol tasol. Em I hevi bilong olgeta.
Mis Powaseu nau i stap long arere bilong stadi bilong em long Deakin University long Australia. Em i
stadi long kisim PHD, wanpela bikpela mak bilong skul long yunivesiti. Insait long risets pepa (thesis)
bilong em, ‘Critical analisis on PNG Social Policy on Disability’ Ipul i lukluk moa i go insait long ol polisi
bilong Papua Niugini we i stap pinis long lukautim ol pipel i stap wantaim disability.
Tupela dispela polisi em Nesenel Disabiliti Polisi 2015-2025 na Gender Equality Social Inclusion (GESI)
Polisi.
Ipul i tok, “Yes ol polisi i stap tasol ol i no gat kik long sait bilong disabiliti. Tok piksa. Lukim dispela hap
tok ‘inclusion’. Em i toktok long olgeta i ken stap insait long wanem kain wok na program gavman i
kamapim tasol em i no putim ol infrastraksa na sistem long mekim dispela i kamap?
Em i tok disabiliti em i stap long kainkain mak. Planti i save tok disabiliti em i hevi bilong helt na ol I no
lukluk long wanem samting dispela man, meri o pikinini inap mekim. Ol gutpela manmeri tu i disabel
sapos ol i no inap long luksave na traim pilim laip bilong ol dispela husat i stap wantaim disabiliti. Ol I
winim sampela mak taim ol i painim narapela rot bilong mekim samting olsem ol aipas i painim nupela
rot bilong rit wantaim han bilong ol, o ol iapas husat i painim nupela rot bilong rit wantaim ol sain tok
ples. Em i skil we planti i no inap lainim.
Ipul i bin stat mekim wok bilong disabiliti taim em i bin wok wantaim Nesenel Egrikalsa Risets Institut
long Bubia, Lae. Em i tok stori bilong tripela meri i sindaun long wil sia I bin pulim ai bilong em na em i
luksave long hevi bilong disabiliti.

Em yet i bin i gat hevi long lek bilong em. Taim em i gat foapela krismas sik polio i bin kisim em na
bagarapim lek bilong em. Tasol dispela pawa meri Manus i no save pilim dispela em i hevi na em i
wokabaut wantaim helpim bilong wanpela stik long planti yia.
Go bek long dispela tripela meri em i bin lukim wanpela long Lae maket. Dispela meri i bin go long salim
kumu long maket. Tasol ol arapela venda i sakim em i go i kam na i no givim spes long em long tebol
bilong maket.
Namba tu meri i bin go long Angau haus sik long kisim helpim taim em i bin sik. Ipul i lukim meri ya i
sindaun isi long wil sia bilong em longpela taim na ol nes i no hariap long lukim em.
Namba tri i bin traim long kisim PMV long wanpela ples klostu long Nadzab ples balus long go long Lae.
Em i bin hat long em i kalap long PMV wantaim wil sia na em i wet longpela taim long wanpela i helpim
em.
Ipul i tok kain ol piksa i stap na planti taim ol lida i no save lukim. Ol i tok ‘inlusion’ tasol hau tru bai ol i
mekim ol samting i isi long ol pipel i stap wantaim disabiliti?
Em i stat mekim edvokesi wok long disabiliti long dispela taim na nau em i klostu 20 krismas.
Dispela strongpela meri i soim tru pasin bilong wokabaut wantaim disabiliti. Em i bin greduet long
University of Papua New Guinea (UPNG) wantaim digri bilong envairomen saiens na em i wok long planti
hap olsem Kopi Risets Institut, Nesenel risets Institut, Pasifik Adventis Kolis. Bihain em i go stadi na kisim
Masta Digri long Bisnis Komyunikesen Menesmen long Kwinslen Yunivesiti long Australia na las yia em i
go bek long skul na surukim mak bilong em i go moa yet.
Em i tok, “Mi no go skul long painim wok. Mi laikim save moa long ol salens bilong disabiliti na lukluk
long wanem ol rot i stap long helpim.”
Las yia gavman i bin luksave long em long ol wok em i mekim long apim luksave bilong disabiliti long
kantri na ol i tokaut long em bai i kisim wanpela awot bilong Kwin ol i kolim OBE (Order of the British
Empire).
Em i tok dispela awot em i stori bilong wanpela longpela wokabaut na em i awot bilong olgeta pipel
husat i stap wantaim disabiliti long Papua Niugini.
Ipul i save makim PNG long planti intanesenel konprens na tokaut long hevi bilong disabiliti long Papua
Niugini. Wanpela bikpela samting em i lukluk long en em disabiliti long ol indijines komyuniti na disabiliti
long ol meri.
Ol wokabaut em i mekim i no save isi. Planti taim em i save slip long ol ples balus taim em i raun ovasis
sapos balus i kenselim flait o i senisim ran bilong en. Tasol em i tenkyu long ol helpim tupela pikinini meri
i save givim em taim em i trevol. Em i stat sindaun long wil sia i no longtaim i go pinis taim em i stat
mekim planti wok edvokesi long disabiliti na em i mas wokabaut planti.

Ipul i gat tripela pikinini na olgeta i bikpela pinis. Em i amamas long stap wantaim ol na go het long wok
bilong em long apim luksave long disabiliti.

Rosa Koian i raitim